Editoriaal

Tonen zonder temmen, focussen zonder framen

Johan Pas
Adviesredacteur FORUM+

Sommige tijdperken zijn beter in het terugblikken dan in het vooruitzien. Zeker wanneer de toekomst weinig rooskleurig is, biedt de terugblik troost en houvast. Dit jaar werd her en der de vijftigste verjaardag van mei 1968 herdacht. Monografieën, memoires, televisiedocumentaires, tentoonstellingen, debatten en polemiek in de media wekten dat revolutionaire moment heel even tot leven. De barricaden van Parijs, het ‘magisch centrum’ Amsterdam en het bezette Paleis voor Schone Kunsten te Brussel passeerden de revue, net als de Antwerpse kunstenaarsinitiatieven die in en aan 1968 ontsproten zijn, zoals kunstenaarscollectief Ercola en galerie De Zwarte Panter. Je zou denken dat vijftig jaar na de feiten de impact ervan min of meer vastgesteld zou kunnen worden. Niets is minder waar. Opvallend is hoe iedereen zijn eigen verleden koestert, zeker wanneer dat verleden zo ideologisch geladen is als die koortsige meidagen van 1968. Voor de een markeren die het begin van een nieuw hoofdstuk in de westerse cultuurgeschiedenis, voor de ander betekenen ze slechts een kortstondige oprisping van een verwende jeugd. Opnieuw blijkt dat geschiedenis continu geschreven wordt, in een dialectisch proces van dialoog en debat. Zodra het narratief neergeschreven en uitgegeven wordt, is het al achterhaald. In deze digitale tijden zal de geschiedschrijving nog meer de vorm van een flux aannemen, een constant kabbelende stroom van zich steeds wijzigende inzichten en opinies.

Precies zestig jaar geleden vond in Düsseldorf de tentoonstelling DADA. Dokumente einer Bewegung plaats. Het was het eerste retrospectief dat aan deze radicale kunstbeweging gewijd werd. Op dat moment was dada veertig jaar oud en toe aan herontdekking. Het succesvolle surrealisme had namelijk veel van de dadaïstische voorlopers en experimenten aan het zicht onttrokken. Sommigen vonden de tentoonstelling met zijn vele documenten en publicaties in vitrines een begrafenis. In januari 1959 zorgde het Vlaams-Nederlandse poëzietijdschrift Gard Sivik voor enige disruptieve actie door twee documenten uit de naar Amsterdam doorgereisde tentoonstelling te ontvreemden en er een van hun eigen pamfletten voor in de plaats te leggen. In het eerstvolgende nummer van Gard Sivik zat een provocerende poster met daarop een afbeelding van de ontvreemde items en enkele kordate statements als: ‘Mooi dood DADA / Als een vlinder opgeprikt / Steel een collage van Max Ernst / Steel een pamflet van DADA / Prik er voor in de plaats een pamflet anno ’58 / Niemand die het merkt!’ De jaren 1958 en 1959 vormden dan ook het moment waarop diverse neo-avant-gardes als Zero, happenings, Fluxus en popart het licht zagen. De term neo-dada raakte in zwang. De jaren zestig braken aan.

Met deze gedachten in het achterhoofd Naughty Kids: Punk in Antwerp 1978-2018 samenstellen, een tentoonstelling over veertig jaar punk, was dan ook een heikele onderneming.¹ Net als dada was punk een radicale en heterogene beweging die sterk ideologisch geladen was, en daarom bij vele betrokkenen andere gevoelens opwekt. Net als dada laat punk zich eigenlijk amper representeren. Maar we probeerden het toch, in de hoop dat de muziek, kleding, uitgaven en kunstwerken uit de jaren volgend op 1977 en 1978 een jongere generatie het hoofd op hol brengen. Net als dada betekent punk immers een breuk met het verleden, een bewuste streep door de rekening: in een door diverse crisissen bedreigde samenleving die soms wel verlamd lijkt door haar verslaving aan consumptie en entertainment, kan de subversieve daad van de kunstenaar wel degelijk een verschil maken.

De uitdaging bestond erin punk, en wat er in het kielzog van deze beweging gebeurde, te tonen zonder het te temmen. We wilden bewijzen dat we op de punkbeweging kunnen focussen zonder haar te framen. En ondanks deze intenties rekenen we op discussie en kritische (re)acties. Naughty Kids is immers te zien geweest in een academie, en niet in een museum. Dat biedt andere perspectieven. De Punk Pong beeldkatern, een gedrukte performance van Nico Dockx en Dennis Tyfus, en het essay van Guy Bovyn over het pedagogische potentieel van punk geven in deze FORUM+ hiertoe een prikkelende aanzet. This is rock ‘n’ roll (The Kids, 1978).

Noten