(Trans)literate art Artistic contribution

The 'letterzetter'. 51°24'49.8"N 5°39’19.9”E

Alexandra Crouwers

Het bosje

In het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw kocht mijn grootvader uit sentimentele overwegingen een stuk land vlakbij het dorp waar hij was geboren. Deze kleine hectare grond was beplant met jonge naaldbomen, fijnsparren om precies te zijn. Oorspronkelijk moesten de bomen als brandhout voor de kachel dienen, maar het oprukkende gasnet met centrale verwarming zorgde ervoor dat het terrein met rust gelaten werd. In de decennia daarop ontwikkelden de boompjes zich tot hoge, rechte stammen met een dichtbegroeid dak: een donker stuk bos aan de rand van een natuurgebied.

Onze tamelijk uitgebreide familie verwees naar het stuk grond als het bosje. Er vonden regelmatig picknicks plaats met ooms, tantes, neven en nichten. Na de dood van mijn grootouders was het bosje een tijd lang verdeeld tussen een oom en mijn moeder, die uiteindelijk de enige eigenaar werd.

De afgelopen jaren kende Europa extreem droge lentes en zomers, waarbinnen ook ongekende hittegolven plaatsvonden. Grondwaterstanden lijken maar niet meer op peil te komen, en door hitte- en droogtestress laten bomen uit zelfbehoud eerst hun bladeren en daarna hele takken vallen. Daarnaast waren er een aantal opeenvolgende zeer milde winters die ervoor zorgden dat insecten zoals Ips typographus, ofwel de letterzetter, massaal konden overleven.

De letterzetter is een onooglijk kevertje dat zichzelf als een conciërge van het bos nuttig maakt door het opruimen van dood en verzwakt naaldhout. Het beestje verspreidt zich via de wind. Een Ips typographus-plaag is niet te stoppen en is fataal. De letterzetter arriveerde in het bosje en het stierf. In oktober 2019 werden de dode bomen gerooid. Het bosje werd een lege en trieste kapvlakte en kreeg binnen mijn onderzoek een nieuwe naam: The Plot.

The Plot

Voordat The Plot de volgende fase – die van regeneratie – ingaat werd het uitgebreid gedocumenteerd in fotografie en video, en in digitale 3D-modellen en dronebeelden. The Plot ligt vol met schors en stukken stam, waarin zich complexe en raadselachtige patronen aftekenen.

De letterzetter vreet een tunnel in de bast van bij voorkeur fijn­sparren, en deponeert links en recht eitjes. Als de larven zijn uitgekomen eten zij zich een weg door de schors naar buiten waardoor de sapstroom van de boom wordt onderbroken. Bij een infestatie is de al verzwakte boom weerloos.

De verwoesting van de letterzetter is bruut en mechanisch, maar de tunnelpatronen die het beestje in schors en hout achterlaat zijn opvallend elegant en kalligrafisch. De Ips typographus draagt zijn naam met reden.

Ips typografie: de kunst van het tunnellezen

Uit de verzamelde schors – de achtergebleven bewijslast van het passeren van de kever – ontstonden werken die op verschillende manieren proberen een betekenis uit deze aanslag te destilleren. Daarbij werkt het verlies van het bosje niet alleen op persoonlijke schaal, maar is het een lens om naar ecosystemen op globale schaal te kijken.

Op basis van tekeningen en foto’s van stukken schors liet ik lettertype-ontwerper Jeroen 'Joebob' Van der Ham een werkbaar font maken dat gebruikt kan worden voor met moeite ontcijferbare teksten en bedrieglijk aantrekkelijke visuele patronen. De werken die daaruit voortkomen zijn pogingen om te begrijpen wat de keverplaag ons zegt over de huidige mondiale klimatologische en ecologische crisissen; het maakt een symptoom leesbaar. Dit visuele essay presenteert Ips typography.

+++

Alexandra Crouwers

behaalde haar master in de beeldende kunsten aan het Sandberg Instituut in Amsterdam. Tussen 2019 en 2023 werkt zij aan haar doctoraat in de kunsten aan de KU Leuven/LUCA School of Arts, Brussel.

alexa@alexandracrouwers.com