Review

The road to dialogue

Yannick Geens
Universiteit Antwerpen

ARTICULATE research days. Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen en Koninklijk Conservatorium Antwerpen. Onderzoeksfestival, 26-28 oktober 2016

Woensdag 26 oktober openden de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen en het Koninklijk Conservatorium Antwerpen de eerste versie van hun ARTICULATE research days. De belofte was een driedaags onderzoeksfestival waar beide organisatoren een brede selectie uit hun projecten zouden voorstellen aan collega’s, studenten en het grote publiek. ARTICULATE heeft daarmee alles om volgende keren het juiste initiatief op het juiste moment te zijn.

Onderzoek speelt een steeds grotere rol in de kunsten en het bijhorende hogere kunstonderwijs. Reflectie is inherent aan de artistieke praktijk, maar wordt nu ook pas echt geïnstitutionaliseerd. Het is een ontwikkeling die FORUM+ zelf ook allesbehalve vreemd is: de academisering van de Schools of Art is een feit. Onvermijdelijk vertaalt die focus op verwetenschappelijking en onderzoek zich ook in de praktijk van de kunstenaars die ermee opgeleid worden. Een analytische reflex en proefondervindelijke aanpak zijn zo onontkoombare realiteit geworden in de kunsten. In zijn programmatie staat het festival in contact met die werkelijkheid en voegt er zelf een stem aan toe. Onderzoeksfestivals als ARTICULATE kunnen anderen inspireren, netwerken van vorsers en onderzoekers opbouwen en lopende discussies in kaart brengen.

Bovendien surft ARTICULATE ook mee op een andere golf die door de gangen van de cultuurorganisaties trekt: de publiekswerking. Naast onderzoek wordt ook de dialoog met het brede publiek van steeds groter belang. De research days nemen zo ook het initiatief om de interactiviteit tussen kunstencampus en buitenwereld aan te zwengelen. Dat resulteert in een ruim en divers aanbod dat zowel professional als buitenstaander moet kunnen prikkelen en het debat op gang kan brengen. Het driedaagse programma biedt een doorsnee van zowel beeldende kunsten, dans en drama als muziek. Elke bezoeker kan zo een individueel traject samenstellen dat aan zijn/haar eigen interesses beantwoordt.

Die variatie in het programma was evenwel zeker niet rigide. Ook de cross-overs tussen de verschillende presentaties en disciplines waren niet te tellen. Domeinen worden er wederzijds op elkaar betrokken en met elkaar in dialoog gebracht. Erg prikkelend was bijvoorbeeld het project GrowingGifs, een voorstelling die de opzet en achtergrond van ARTICULATE als het ware belichaamt. GrowingGifs was een samenwerking tussen beide organisatoren, de Koninklijke Academie en het Koninklijk Conservatorium, die de afzonderlijke disciplines wil overschrijden. Dansperformances worden hierbij live getekend, geloopt en geprojecteerd op een scherm maar ook op de dansers zelf. Het discipline-overschrijdend project is zo een onderzoek tussen analoog en digitaal, ambacht en hightech. Het resultaat was onderzoek in the making, voor de ogen van het publiek, en weergaloos boeiend.

Eén ding is zeker: er is zorg gekropen in ARTICULATE. In meerdere zalen presenteerden zowel gevestigde waarden als aanstormend talent hun onderzoeksvragen. Voor wie die formule even beu was, waren er expo’s en een bar. Voor wie een achterstand wilde inlopen was er de pop-up bibliotheek.

Die variatie in het programma was evenwel zeker niet rigide. Ook de cross-overs tussen de verschillende presentaties en disciplines waren niet te tellen. Domeinen worden er wederzijds op elkaar betrokken en met elkaar in dialoog gebracht.

ARTICULATE had voldoende te bieden. De vraag is of ze dat aanbod ook aan de man wisten te brengen. Al was de opzet van het festival er een voor een breed publiek, toch bleef het geheel wat steken in de niche. Belangstellende collega’s en een gros studenten waren ongetwijfeld aanwezig, maar externe toehoorders bleven, de highlights uitgezonderd, vaak toch eerder zeldzaam in de gangen van het Antwerpse kunstcentrum deSingel. En voor wie iets naar buiten toe wil articuleren, moet die buitenwereld er hoe dan ook eerst zijn… Alle middelen liggen wel op de tafel, maar bij de publiekswerving blijkt simpelweg iets misgelopen te zijn. Is dat grote publiek er dan niet klaar voor? Naar mijn mening zeker wel. Het probleem zit veeleer in de kennisgeving en publiciteit. Je kunt je afvragen in hoeverre iedereen op de hoogte was van wat er precies in deSingel stond te gebeuren, of misschien ook wel of het hen genoeg prikkelde om ook echt een kijkje te gaan nemen. Zolang het publiek de opgezette dialoog niet wil aangaan, schieten onderzoeksfestivals zoals deze hun doel voorbij.

Hoe kan het anders? Hoe kun je ARTICULATE aanzwengelen tot iets wat leeft en beweegt, een festival waar het debat zich ook buiten de professionals verplaatst? Een voorafgaande bedenking is misschien wel de meest geruststellende: met geduld. ARTICULATE maakte afgelopen jaar zijn debuut en een eerste keer is nooit makkelijk. Zichtbaarheid is zeker niet eensklaps op te bouwen en een vast publiek al evenmin. Het zou naïef zijn dat van een eerste keer te verwachten. Maar daarnaast had het ook op korte termijn en binnen de eigen controle wat anders gekund. ARTICULATE zou een prima excursie kunnen zijn voor zowel conservatorium-, academie- als universiteitsstudenten. Op het kruispunt van wetenschap en praktijk kan iedereen wat van elkaar leren. Het was dan ook wat jammer de gelegenheid te laten liggen om studerend Antwerpen erbij te betrekken.

Daarnaast verdient het festival naar mijn mening een minder bescheiden plek binnen deSingel. Als kunstencampus heeft het gebouw alle baat bij een onderzoeksfestival in het hart van zijn organisatie. Dat mag ook zijn weerslag vinden in de ruimte. De presentaties van ARTICULATE zouden naar mijn mening beter kunnen plaatsvinden in ruimtes die het grote publiek niet geheel onbekend zijn, in plaats van op plekken die voor de doorsnee bezoeker veel moeilijker te vinden zijn. Waarom niet in de rode of blauwe foyer bijvoorbeeld? Op die manier haal je het festival ook letterlijk uit de ivoren toren en verplaats je het van een plek waar doorgaans alleen vakspecialisten komen naar de foyer van het vaste theater-, dans- en concertpubliek. Een stap verder kan zelfs zijn om de stad in te trekken en het onderzoek en de kunst voor te stellen te midden van de maatschappij die ze onderzoeken. Een samenwerking met bijvoorbeeld verschillende schouwburgen of musea zou het onderzoeksfestival niet alleen in het hart van de levende praktijk plaatsen, maar daarnaast wellicht ook zorgen voor een groter publiek in de hele stad. Workshops worden immers pas écht boeiend wanneer ook een onbevangen deelnemer zijn inbreng kan geven. En onderzoek krijgt pas écht de kans om draagvlak te creëren als een onvooringenomen publiek mee oordeelt over de waarde ervan.

Reden tot zwartkijken is er echter hoe dan ook niet. Ook al op deze eerste versie barstte ARTICULATE van interessante onderzoekers, kunstenaars en combinaties van die twee. Een gevarieerde programmering is zo ook zelf een peiling naar een status quaestionis van het veld: het onderzoeksfestival is op die manier zijn naam ongetwijfeld waardig. Waar het de research days wel nog aan ontbreekt is een gesprekspartner. Opgezet als een intensieve driedaagse voor zowel collega’s, studenten als het grote publiek, slaagt het er maar amper in die laatste twee groepen te bereiken. De diversiteit van het programma blijft op die manier onbekend bij wie het zou kunnen inspireren. Het potentieel belooft daarentegen veel meer. Als ARTICULATE erin slaagt in volgende edities de dialoog aan te gaan met een groter en breder publiek, heeft het alle kans echt relevant te worden.

+++

Yannick Geens